Ona allasi-yu sheru doston ila singdirdi tanim,

Qadring baland bo‘lsin ona tilim, o‘zligim shanim

Yurtimiz mustaqilligining 30 yillik bayramini nishonlash arafasidamiz. Mustaqillik bizga hech bir tildan kam bo‘lmagan go‘zal Ona tilimiz, o‘z zabonimizni va erkimizni qaytarib berdi. Bu davr o‘zligimizni tanib olish uchun aslo kamlik qilmaydi. To‘g‘ri, shu yo‘sinda ulkan evrilishlar sodir bo‘lgani va bo‘layotganini alohida ta’kidlab o‘tish kerak. Xususan, buyuk ajdodlarimiz ruhi oldida yuzimiz ancha yorug‘ bo‘ldi. Ulardan qolgan bemisl meroslar o‘rganilyapti, tadqiq etilyapti.

Turg‘unlik davrida arxivlarga faqat hujjatlar saqlanadigan bir joy deb qaralgan bo‘lsa, mustaqillik davrida bunday qarash tubdan o‘zgarib ma’naviy boyligimiz bulog‘ining ko‘zi ochildi. Bu buloqdan faqat yurtdoshlarimiz emas, butun dunyo olimlari bahramand bo‘lishi uchun arxiv ishi va ish yuritish sohasida zarur infratuzilma yaratildi. Bu yo‘ldagi barcha ezgu ishlarning avvali Ona tilimizga ehtiromdan va o‘rnatilajak munosib munosabatdan boshlandi. Barcha arxivlarda davlat tilida ish yuritish tartibiga muvofiq faoliyat yuritilishi ta’minlanib, arxiv ish xujjatlari, peshlavhalari, so‘rov blankalari qayta ko‘rib chiqilib, talab darajasiga keltirildi. Arxiv manbalaridan foydalanish uchun mustaqil tadqiqotchilarga barcha qulayliklarga ega o‘quv zallari tashkillashtirildi.

Arxiv hujjatlarini jamlash, hisobga olish, saqlash va ulardan foydalanishda ijobiy natijalarga erishildi hamda muayyan intellektual va texnologik salohiyat shakllantirildi, Milliy arxiv fondi O‘zbekiston xalqining moddiy va ma’naviy hayotini aks ettirgan, tarixiy, ilmiy va madaniy ahamiyatga ega bo‘lgan arxiv hujjatlar bilan boyitildi.O‘zbekiston Respublikasida arxiv ishi va ish yuritish sohasida davlat boshqaruvi va nazoratini takomillashtirish, qog‘oz shaklidagi, kino, foto va fono hujjatlarini raqamlashtirish ishlari va davlat arxivlarida saqlanayotgan tarixiy davr 1917 yilgacha arxiv hujjatlarini o‘rnatilgan tartibda maxfiylikdan chiqarish ishlari amalga oshirildi.

Fuqorolarga qulaylik yaratish maqsadida arxiv hujjatlari, kitoblar va qo‘lyozmalarini raqamlashtirish (elektron nusxa olish) ishlari amalga oshirilmoqda. Arab alifbosida yaratilgan turkiy, forsiy va arabcha hujjatlardagi axborotlar bo‘yicha annotatsiya ma’lumotlarini tayyorlab berish xizmati Davlat xizmatlari markazlari va Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali orqali ko‘rsatilishi joriy qilingan bo‘lib, arxiv ma’lumotlarini olish o‘qiganlikni tasdiqlash haqidagi arxiv ma’lumotnomasini berish, ish stajini tasdiqlash haqidagi arxiv ma’lumotnomasini berish, ish haqini tasdiqlash haqidagi arxiv ma’lumotnomasini olish ham Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali orqali amalga oshiriladi.

Mustaqillik davrida Samarqand viloyat arxiv ishi boshqarmasi tizimida ham barcha yangiliklar joriy qilingan bo‘lib, ma’naviy-ma’riviy ishlar hamda davlat tilida ish yuritishni samarali tashkil etildi. Arxivlarda barcha tashqi va ichki yozuvlar hamda ish yuritish hujjatlarini rasmiylashtirishda davlat tili qoidalariga to‘liq rioya etilishini ta’minlash, arxivda davlat tili qonunchiligiga rioya etilishi ustidan jamoatchilik nazoratini tashkil etish bo‘yicha davlat tilini rivojlantirishga qaratilgan tadbirlar tashkil etilmoqda.

Ushbu ishlarni boshlanishiga nazar tashlaydigan bo‘lsak, Samarqand viloyat davlat arxivining 11-fondida saqlanayotgan 1991-1992 yillarda arxivida arxiv hujjatlaridan foydalanish dasturini bajarilishi haqidagi ma’lumotnomasida ushbu yillarda arxiv ish hujjatlarini o‘zbek tiliga o‘tkazish, arxiv hujjatlari asosida ko‘rgazmalar tashkil etish, radio va televideniye orqali chiqishlar qilish ishlarini bajarilish haqida ma’lumotlar berilgan.

Viloyat davlat arxivida fan, ma’daniyat, xalq ta’limi, sog‘liqni saqlash va boshqa sohalardagi ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish to‘g‘risida ma’lumot beruvchi hujjatlar hamda 50 dan ziyod shaxsiy fondlar mavjud bo‘lib, ular orasida harbiy mutaxassislar, yirik fan va adabiyot nomoyondalari, davlat arboblari va boshqa taniqli kishilarning hujjatlari ham saqlanmoqda.

Parazitalogiya ilmiy-tekshirish institutining professori L.M.Isayev, Samarqand davlat dorilfununining olimlari V.A.Abdullayev, I.I.Umnyakov, M.AEgamberdiyev, X.F.Chikayev, M.Abramov va shu kabi ko‘plab taniqli kishilarning shaxsiy fondlari tarixiy va madaniy yodgorliklarni aks ettiruvchi suratlar mavjud bo‘lib, bular haqida ma’lumot beradigan bo‘lsak, masalan, Markaziy Osiyodagi birinchi oliy o‘quv yurtlaridan biri bo‘lgan, M.Ulug‘bek madrasasida oliy ma’lumot olgan milliy ziyolilarning taniqli vakillari bilan bir qatorda sobiq ittifoqning Moskva, Leningrad va Kiyev shaharlaridan kelgan professor o‘qituvchilar ham faoliyat yuritgan Samarqandda 1927 yil 22 yanvarda Oliy pedagogika instituti tashkil etilganligi to‘g‘risidagi O‘zbekiston SSR Markaziy Ijroya Qo‘mitasi va Xalq Komissarlari Kengashining №19 sonli qarori Samarqan viloyat arxivining 637 fondda saqlanmoqda.

Sharof Rashidovning Samarqand davlat universiteti (avvalgi O‘ZDU) filologiya fakultetida o‘qigan davriga tegishli shaxsiy xujjatlari Samarqand davlat arxivning 637 fondda saqlanmoqda.

Hozirda istirohat bog‘laridagi charxpalakning ilk ko‘rinishlarini 1900 yillarda Samarqand ahli Afrosiyob maydonida navro‘z bayramini nishonlab, charxpalakda uchayotganligi muhrlangan foto suratda ko‘rish mumkin. Ushbu foto xujjat Samarqand viloyat davlat arxivida Polyakovning №1402 shaxsiy fondida saqlanmoqda.

1882 yilda tug‘ilib, Vatan ozodligi uchun kurashgan, Farg‘ona vodiysida eng obro‘li qo‘mondonlardan biri bo‘lgan, otryadini 15 ming kishiga yetkazgan Amir ul-Muslim-Ergash qo‘rboshi bayrog‘ining(bayroqda qo‘llar tasvirlangan bo‘lib, u yorug‘likka, oyga intilish ma’nosini beradi) foto surati Samarqand viloyat davlat arxivida saqlanmoqda.

O‘zbekiston davlat universiteti (hozirda SamDU)ning Lenin Bayrog‘i gazetasi 1933 yil 5 fevraldagi № 3 (35) soni Samarqan viloyat arxivida 637-fondda saqlanmoqda. Bularning hammasi bir tarix ushbu ma’lumotlar orqali biz o‘z tariximiz ziyolilarimizning bosib o‘tgan yo‘llari to‘g‘risida ma’lumotlarga ega bo‘lamiz.

Xulosa qiladigan bo‘lsak, arxivlarimizda o‘rganishimiz lozim bo‘lgan eski arab alifbosida, lotin alifbosida va kiril alifbosida yozilgan kitoblar, xujjatlar mavjud. Ularning har birini ona tilimizga e’tiborli bo‘lgan holda o‘rganib, avlodlarga munosib yetkazaylik. Bu esa bizning Vatanga qilgan o‘lkan xizmatimiz bo‘ladi.